Με βάση τις κατευθυντήριες οδηγίες του Υπουργείου Υγείας, ως Ιατρικώς Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή ορίζεται η θέσπιση μιας σειράς διαδικασιών και τεχνικών που συνίστανται στην επεξεργασία των ανθρώπινων ωαρίων, σπερματοζωαρίων ή εμβρύων στο πλαίσιο ενός προγράμματος για την επίτευξη εγκυμοσύνης.
Υποβοηθούμενη αναπαραγωγή
Τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής
Διακρίνονται οι εξής τεχνικές Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής:
- ομόλογη ενδομήτρια σπερματέγχυση (IUI)
- εξωσωματική γονιμοποίηση και μεταφορά εμβρύων (FIVET)
- ενδοσαλπιγγική μεταφορά γαμετών (GIFT)
- ενδοσαλπιγγική μεταφορά ζυγωτών (ZIFT)
- ενδοσαλπιγγική μεταφορά εμβρύων (TET)
- κρυοσυντήρηση γαμετών και εμβρύων
Οι ανωτέρω διαδικασίες χαρακτηρίζονται από διαφορετικούς βαθμούς επεμβατικότητας και χωρίζονται σε τεχνικές επιπέδου I, II και III. Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές, αρχικώς πρέπει να χρησιμοποιούνται οι πιο απλές, λιγότερο δαπανηρές και επεμβατικές τεχνικές, λαμβάνοντας υπόψη την ηλικία της γυναίκας και την πιθανή αιτία της υπογονιμότητας του ζευγαριού.
Τεχνικές Επιπέδου Ι
- Απλή πρόκληση ωοθυλακιορηξίας σε συνδυασμό με ελεύθερη επαφή
Ενδείκνυται σε γυναίκες με διαταραχές της ωοθυλακιορρηξίας. Η συγκεκριμένη θεραπεία περιλαμβάνει τη χορήγηση φαρμάκων και τον υπερηχογραφικό έλεγχο της ανάπτυξης των ωοθυλακίων. Όταν τα ωοθυλάκια φτάσουν στο επιθυμητό μέγεθος, προγραμματίζεται η επαφή με το σύντροφο.
- Σπερματέγχυση με χρήση επεξεργασμένου σπέρματος μέσω του τραχήλου κατά τον φυσικό κύκλο (IUI).
- Σπερματέγχυση με χρήση επεξεργασμένου ομόλογου ή ετερόλογου σπέρματος μέσω του τραχήλου κατόπιν πρόκλησης ωοθυλακιορηξίας (IUI)
Η ενδομήτρια σπερματέγχυση (IUI) αποτελεί τη πιο διαδεδομένη τεχνική Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής Επιπέδου I και πραγματοποιείται με εισαγωγή ομόλογου ή ετερόλογου σπέρματος εντός της ενδομητρικής κοιλότητας μέσω του τραχήλου. Το ομόλογο σπέρμα λαμβάνεται με αυνανισμό, υφίσταται ειδική επεξεργασία και στη συνέχεια εισάγεται με ένα πλαστικό, λεπτό και εύκαμπτο καθετήρα στη μήτρα της γυναίκας μέσω του τραχήλου. Η ίδια διαδικασία διενεργείται και στην περίπτωση του ετερόλογου σπέρματος (από δότη). Η διαδικασία διεξάγεται συνήθως χωρίς επιπλοκές και δεν προκαλεί πόνο ή ενόχληση. Οι πιθανότητες επιτυχίας με αυτή την τεχνική είναι 15-20% περίπου ανά κύκλο.
- Ενδεχόμενη κρυοσυντήρηση αρσενικών γαμετών
Τεχνικές Επιπέδου II (διαδικασίες που εκτελούνται με τοπική αναισθησία ή/και βαθιά καταστολή)
- Εξωσωματική γονιμοποίηση και μεταφορών εμβρύων (FIVET)
Αποτελεί την πιο διαδεδομένη τεχνική Επιπέδου ΙΙ. Είναι ελάχιστα επεμβατική με ποσοστά επιτυχίας ανά προσπάθεια που κυμαίνονται μεταξύ 30-40% ή και λίγο παραπάνω για τις γυναίκες μέχρι 38 ετών. Αν και τα ποσοστά επιτυχίας διαφέρουν από Κέντρο σε Κέντρο, ιδιαίτερα σημαντικοί παράγοντες είναι η ηλικία της γυναίκας, τα επίπεδα των ορμονών και το σπέρμα του συζύγου.
Μετά την συλλογή των απαραιτήτων πληροφοριών καταλήγουμε στο σχεδιασμό πρωτόκολλου θεραπείας. Έτσι, μια προκαθορισμένη ημέρα του κύκλου ξεκινάμε την θεραπεία με μία ή και περισσότερες ορμόνες που αποσκοπούν στη διέγερση των ωοθηκών, την ταυτόχρονη ανάπτυξη πολλών ωοθυλακίων (σε αντίθεση με την ανάπτυξη ενός μόνο, όπως συνήθως γίνεται σε ένα φυσιολογικό κύκλο) και την προετοιμασία του ενδομητρίου.
Μετά την πρώτη, συνήθως, εβδομάδα ξεκινά ο τακτικός ανά 2 ημέρες υπερηχογραφικός έλεγχος του αριθμού και του μεγέθους των ωοθυλακίων όπως και του πάχους του ενδομητρίου. Παράλληλα πραγματοποιείται ορμονικός έλεγχος της ωοθηκικής ανταπόκρισης με πιθανή αυξομείωση της δόσης των ορμονών. Όταν τα ωοθυλάκια φτάσουν σε ένα κρίσιμο μέγεθος και αριθμό και το πάχος του ενδομητρίου είναι ικανό, χορηγείται μια ορμόνη με σκοπό τη τελική ωρίμανση των ωαρίων. Η διέγερση ολοκληρώνεται όταν τα ωοθυλάκια αποκτήσουν το κατάλληλο μέγεθος και προσδιορίζεται η ημέρα της ωοληψίας.
Η ωοληψία γίνεται περίπου 36 ώρες μετά την ένεση της χοριακής γοναδοτροπίνης. Υπό άσηπτες συνθήκες, με υπερηχογραφικό έλεγχο και υπό την επήρεια ελαφράς νάρκωσης (μέθης), αναρροφάται το υγρό από τα ωοθυλάκια και παραδίδεται στον εμβρυολόγο, ο οποίος με μικροσκόπιο βρίσκει τα ωάρια. Την ίδια ημέρα συλλέγεται και το σπέρμα του συζύγου το οποίο επεξεργάζεται κατάλληλα ώστε να γίνει η γονιμοποίηση.
Η εμβρυομεταφορά πραγματοποιείται μεταξύ 2ης και 6ης ημέρας από την ημέρα της ωοληψίας, με έμβρυα που βρίσκονται μεταξύ 4 κυττάρων (2η ημέρα) έως το στάδιο της βλαστοκύστης (5η ή 6η ημέρα), συνήθως χωρίς τη λήψη νάρκωσης ή αναλγησίας.
Αν και ο αριθμός των εμβρύων που θα μεταφερθούν καθορίζεται κυρίως από την ποιότητα τους, ο νόμος του 2005 για την Ιατρικώς Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή προσδιορίζει τον ανώτατο αριθμό των εμβρύων που μπορούν να μεταφερθούν ανάλογα με την ηλικία της γυναίκας. Έτσι, σε γυναίκες μέχρι 40 ετών μπορούν να μεταφερθούν μέχρι και 3 έμβρυα, ενώ σε γυναίκες άνω των 40 ετών μέχρι και 4 έμβρυα. Σε όλες τις περιπτώσεις τα έμβρυα καλής ποιότητας που δεν επιλέχθηκαν, μπορούν να καταψυχθούν για πιθανή μελλοντική χρήση.
Το αποτέλεσμα της προσπάθειας εξακριβώνεται 12-14 ημέρες μετά την εμβρυομεταφορά με τον προσδιορισμό της β χοριακής αίματος. Σε περίπτωση θετικού αποτελέσματος η αιμοληψία επαναλαμβάνεται 3 ημέρες μετά, ενώ ο πρώτος υπερηχογραφικός έλεγχος της κύησης γίνεται ένα μήνα περίπου μετά την ημέρα της ωοληψίας.
- Ενδοωαριακή σπερματέγχυση (ICSI)
Περιλαμβάνει την έγχυση ενός μόνο σπερματοζωαρίου εντός του ωαρίου και την μεταφορά του εμβρύου στη μήτρα. Συχνά συνδυάζεται με την FIVET.
- Λήψη γαμετών από τους όρχεις (διαδερμικώς ή με βιοψία όρχεων)
- Ενδεχόμενη κρυοσυντήρηση αρσενικών και θηλυκών γαμετών και εμβρύων (εντός των ορίων των εφαρμοστέων κανονισμών)
- Ενδοσαλπιγγική μεταφορά αρσενικών και θηλυκών γαμετών (GIFT), ζυγωτών (ZIFT) ή εμβρύων (TET) με ενδοκολπική υπερηχογραφία ή μητροσκόπηση.
Οι τεχνικές GIFT, ZIFT και TET είναι ιδιαίτερα επεμβατικές και χρησιμοποιούνται σε σπάνιες περιπτώσεις. Προβλέπουν την λήψη των ωοκυττάρων με ενδοκολπική υπερηχογραφία ή με πυελοσκόπηση, τη γονιμοποίηση στο εργαστήριο και την ενδοσαλπιγγική μεταφορά των γαμετών ή των ζυγωτών ή των εμβρύων, πάντα με πυελοσκόπηση ή με ενδοκολπική υπερηχογραφία ή με μητροσκόπηση.
Τεχνικές Επιπέδου III (διαδικασίες για τις οποίες απαιτείται γενική αναισθησία με διασωλήνωση)
- Λήψη γαμετών από τους όρχεις με μικροχειρουργική επέμβαση
- Λήψη ωοκυττάρων με πυελοσκόπηση
- Ενδοσαλπιγγική μεταφορά αρσενικών και θηλυκών γαμετών (GIFT), ζυγωτών (ZIFT) ή εμβρύων (TET) με πυελοσκόπηση