Η κύρια λειτουργία των ωοθηκών είναι η ωρίμανση και απελευθέρωση των ωαρίων και η παραγωγή ορμονών με κυριότερες τα οιστρογόνα, τη προγεστερόνη και τη τεστοστερόνη. Ορμόνες που παράγονται στην υπόφυση του εγκεφάλου όπως η θυλακιοτρόπος ορμόνη (FSH), η ωχρινοτρόπος ορμόνη (LH) και η προλακτίνη (PRL), αλληλεπιδρούν και αλληλορυθμίζονται συνεχώς με τις ωοθήκες και τις ορμόνες που παράγονται από αυτές.

Οι ωοθήκες περιέχουν τα απαιτούμενα ωάρια για ολόκληρη τη διάρκεια της ζωής της γυναίκας από τη στιγμή της γέννησής της. Σε ένα φυσιολογικό κύκλο, κάθε μήνα αρκετά ωοθυλάκια, υπό την επίδραση της θυλακιοτρόπου ορμόνης (FSH),  ξεκινούν τη διαδικασία της ωρίμανσης αλλά ένα μόνο ωοθυλάκιο (ή σπανιότερα δύο) εξακολουθεί να μεγαλώνει πάνω από τα 20 mm με τα υπόλοιπα να εκφυλίζονται. Η τελική ωρίμανση και η ρήξη του κυρίαρχου ωοθυλακίου, υπό την επίδραση της ωχρινοτρόπου ορμόνης LH, οδηγεί στην ωορρηξία και στην απελευθέρωση του ωαρίου, το οποίο στη συνέχεια κατευθύνεται φυσιολογικά  σε μια από τις δύο σάλπιγγες για την ενδεχόμενη γονιμοποίηση. Παράλληλα, στα πλαίσια της ενδεχόμενης εμφύτευσης του γονιμοποιημένου ωαρίου, αυξάνεται το πάχος και η αγγείωση του ενδομητρίου υπό την επίδραση των ορμονών. Στις περιπτώσεις μη γονιμοποίησης του ωαρίου, η λειτουργική στιβάδα του ενδομητρίου αποπίπτει με την εμφάνιση  της περιόδου  14 ημέρες μετά την ωορρηξία.

Η ωοθηκική λειτουργία χαρακτηρίζεται συνεχώς από μια εξαιρετικά λεπτή ισορροπία ανάμεσα στις αλληλεπιδρούσες ορμόνες της υπόφυσης και των ωοθηκών. Το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη ποικίλου βαθμού ορμονικής διαταραχής με επακόλουθη ανωμαλία της ωοθηκικής λειτουργίας. Η υποκείμενη διαταραχή  της θυλακιοτρόπου (FSH) και της ωχρινοτρόπου (LH) ορμόνης οδηγεί στον σχηματισμό πολλών (περίπου 20) ωοθηλακίων στις ωοθήκες  τα οποία δεν αναπτύσσονται αλλά παραμένουν μικρά, χωρίς να λαμβάνει χώρα η φυσιολογική ωορρηξία.  Η απουσία της ωορρηξίας οδηγεί στην απώλεια της δεύτερης φάσης του κύκλου, στην μειωμένη παραγωγή προγεστερόνης και στην αστάθεια  ή στην απώλεια του κύκλου. Οι μικρές κύστεις που σχηματίζονται παράγουν αυξημένες ποσότητες ανδρογόνων, τα οποία εμποδίζουν περαιτέρω την επόμενη ωορρηξία και  ευθύνονται για το σύνολο των υπολοίπων συμπτωμάτων. Η περιφερική μετατροπή των ανδρογόνων σε οιστρογόνα έχει ως αποτέλεσμα και την εμφάνιση υπεροιστρογοναιμίας.

Ορμονικά, λοιπόν, το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών χαρακτηρίζεται από υπερέκκριση της LH, υπερανδρογοαναιμία, υπεροιστρογοναιμία, χαμηλή παραγωγή προγεστερόνης και συνήθως υψηλά επίπεδα ινσουλίνης λόγω αυξημένης αντίστασης στην ινσουλίνη.

Η πραγματική αιτία του συνδρόμου παραμένει άγνωστη. Είναι ξεκάθαρο, όμως, ότι η χαρακτηριστική πολυκυστική ωοθήκη είναι το αποτέλεσμα μιας παρατεταμένης περιόδου ανωορρηξίας, λόγω αυξημένων επιπέδων ανδρογόνων και LH, τα οποία τροφοδοτούν περαιτέρω την ορμονική διαταραχή προκαλώντας ένα φαύλο κύκλο.

Η κληρονομικότητα είναι ένας από τους παράγοντες που έχουν τεκμηριωθεί με ακρίβεια. Η πιθανότητα εμφάνισης του συνδρόμου μέσα στην ίδια οικογένεια είναι σαφώς μεγαλύτερη.

Η παχυσαρκία επιδεινώνει ή προδιαθέτει για την εμφάνιση του συνδρόμου. Η παραγωγή οιστρογόνων από τον λιπώδη ιστό εμποδίζει περαιτέρω την ωορρηξία. Οι υπέρβαρες γυναίκες έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν το σύνδρομο.

Μεγάλες επιστημονικές μελέτες έχουν αποδείξει ότι βασικό ρολό στην εμφάνιση του συνδρόμου διαδραματίζει ο παθολογικός μεταβολισμός  της γλυκόζης και χαρακτηριστικά η αυξημένη αντίσταση στην ινσουλίνη και η αυξημένη παραγωγή της, όπως συμβαίνει στον σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ.

Ο όρος μεταβολικό σύνδρομο είναι μια πολύπλευρη οντότητα και χρησιμοποιείται για να περιγράψει 5 κύριες διαταραχές : παχυσαρκία, υπέρταση, αντίσταση στην ινσουλίνη, διαταραχή μεταβολισμού της γλυκόζης και δυσλιπιδαιμία. Μεταβολικό σύνδρομο ανευρίσκεται με σχετικά μεγαλύτερη πιθανότητα στις γυναίκες που πάσχουν από το Σύνδρομο των Πολυκυστικών Ωοθηκών.

Η διάγνωση του Συνδρόμου των Πολυκιστικών Ωοθηκών τίθεται μετά τη λήψη ενός ολοκληρωμένου ιστορικού,  την υπερηχογραφική απεικόνιση των ωοθηκών και τη διενέργεια ορμονικού ελέγχου, ενώ θα πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον 2 από τα ακόλουθα κριτήρια:

• Διαταραχές της περιόδου

Αποτελούν το πιο κοινό σύμπτωμα και μπορούν να ποικίλουν ευρέως από την εμφάνιση της περιόδου ανά 35 ή περισσότερες ημέρες μέχρι την αμηνόρροια για 3-4 μήνες ή και παραπάνω. Περαιτέρω χαρακτηριστικά της περιόδου όπως η διάρκεια και η ποσότητα του αίματος μπορεί επίσης να είναι διαφορετικά σε κάθε περίπτωση.

• Εργαστηριακά ή κλινικά τεκμηριωμένη υπερανδρογοναιμία

Η εργαστηριακή επιβεβαίωση περιλαμβάνει την διενέργεια ορμονικού ελέγχου, ο οποίος μπορεί να αναδείξει την ύπαρξη αυξημένων ανδρογόνων και  διαταραχή των LH, FSH, SHBG, DHEAS, E2. Ειδικότερα για τις  FSH και LH, ενώ φυσιολογικά τα επίπεδα της FSH είναι μεγαλύτερα από την LH, στο  σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών η LH γίνεται  διπλάσια ή μεγαλύτερη από την FSH.

Κλινικά σημεία αποτελούν ο δασυτριχισμός (έντονη τριχοφυΐα σε πρόσωπο/στήθος/κοιλιά/μηρούς), η ακμή, η βράχυνση της φωνής, η ανδρογενής αλωπεκία και η παχυσαρκία.

• Υπερηχογραφική (κολπική) διαπίστωση

Οι ωοθήκες παρουσιάζονται διογκωμένες με περισσότερα από 12 ωοθυλάκια μεγέθους έως 8mm  στην περιφέρειά τους.

Η αντίσταση στην ινσουλίνη παρατηρείται σε πολλές γυναίκες με PCOS, ιδιαίτερα σε εκείνες με υπερανδρογοναιμία, ωστόσο δεν θεωρείται ως ένα εκ των διαγνωστικών κριτηρίων.

Το είδος και η ένταση των συμπτωμάτων μπορούν να ποικίλουν σε κάθε περίπτωση αναλόγως του βαθμού της ορμονικής διαταραχής ή την ύπαρξη και άλλων προβλημάτων υγείας. Έτσι κάποιες γυναίκες έχουν ήπια συμπτωματολογία, ενώ σε κάποιες άλλες τα συμπτώματα μπορεί να είναι πολύ εντονότερα.

Η συμπτωματολογία μπορεί να  περιλαμβάνει τα εξής :

• Ακανόνιστη περίοδος
• Αυξημένη τριχοφυΐα στο πρόσωπο ή το σώμα
• Αυξημένο βάρος, ταχεία αύξηση βάρους και δυσκολία στην απώλεια βάρους
• Ακμή και λιπαρό δέρμα
• Παχυσαρκία ανδρικού τύπου, με αυξημένη κατανομή λίπους στη κοιλιά και λεπτά πόδια
• Αλωπεκία ανδρικού τύπου
• Υπογονιμότητα λόγω ανωοθυλακκιορηκτικών κύκλων ή λόγω αστάθειας/απουσίας κύκλου
• Καθ’ έξιν αποβολές (επανειλημμένες αποβολές)
• Αλλαγές στη διάθεση και διαταραχές της ψυχικής σφαίρας

   Στις απώτερες επιπλοκές των ορμονικών διαταραχών μπορούν να περιλαμβάνονται :

• Προδιάθεση για εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη τύπου II, μεταβολικού συνδρόμου, υπέρτασης και καρδιαγγειακής νόσου.

Η αυξημένη αντίσταση στην ινσουλίνη που δύναται να συνοδεύει το Σύνδρομο μπορεί να τεκμηριωθεί από  εργαστηριακές εξετάσεις όπως τα υψηλά επίπεδα ινσουλίνης νηστείας, η χαμηλή αναλογία σακχάρου /ινσουλίνης, τα υψηλά επίπεδα τριγλυκεριδίων και τα χαμηλά επίπεδα SHBG.

Η εμφάνιση του μεταβολικού συνδρόμου (με παχυσαρκία, υπέρταση, αντίσταση στην ινσουλίνη, διαταραχή μεταβολισμού της γλυκόζης και δυσλιπιδαιμία) μπορεί να οδηγήσει σε μη αλκοολική λιπώδη διήθηση του ήπατος και διαταραχές σχετιζόμενες με την παχυσαρκία όπως η υπνική άπνοια.

• Προδιάθεση για εμφάνιση ινομυωμάτων, υπερπλασίας/καρκίνου του ενδομητρίου και ενδομητρίωσης.
• Αυξημένος κίνδυνος επιπλοκών της κύησης όπως ο σακχαρώδης διαβήτης και η υπερτασική νόσος.

Αυξημένος κίνδυνος εμφάνισης του συνδρόμου υπερδιέγερσης ωοθηκών και πολύδυμης κύησης στις θεραπείες πρόκλησης ωοθυλακιορρηξίας.

Οριστική θεραπεία για την ολοκληρωτική εξαφάνιση του Συνδρόμου δυστυχώς δεν υφίσταται. Η εκάστοτε θεραπευτική προσέγγιση έχει ως στόχο να ανακουφίσει τη γυναίκα από τις επιπλοκές του συνδρόμου την εκάστοτε  χρονική περίοδο της ζωής της,  βελτιώνοντας τη συμπτωματολογία και τη πρόγνωση. Υπό την έννοια αυτή, οι θεραπευτικές προσεγγίσεις δύναται να περιλαμβάνουν :

• Αλλαγή του τρόπου ζωής

Η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, όταν υπάρχει, αποτελεί τον πρώτο θεραπευτικό στόχο. Η υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής με τακτική σωματική άσκηση και υγιεινή διατροφή  συμβάλει στη μείωση των επιπέδων  σακχάρου, βελτιώνει τη διαθεσιμότητα της ινσουλίνης και οδηγεί στην αποκατάσταση της ορμονικής διαταραχής. Ακόμα και μια  μικρή απώλεια βάρους μπορεί να επαναφέρει την κανονική περίοδο. Στις δε περιπτώσεις νοσηρής παχυσαρκίας με BMI>40, θα μπορούσε να συζητηθεί και η περίπτωση της λιποαναρρόφησης.

Εκτός από το χαμηλότερο κίνδυνο αντίστασης στην ινσουλίνη και την ανάπτυξη διαβήτη,  τα οφέλη της απώλειας βάρους περιλαμβάνουν τη τακτικότητα της περιόδου, το χαμηλότερο κίνδυνο ανάπτυξης καρδιακών προβλημάτων, το χαμηλότερο κίνδυνο του καρκίνου της μήτρας, τη μείωση της ακμής και της τριχοφυΐας και την αύξηση των πιθανοτήτων για επίτευξη εγκυμοσύνης.

• Αντισυλληπτικά δισκία

Τα συνδυασμένα από του στόματος αντισυλληπτικά δισκία περιέχουν οιστρογόνα και προγεσταγόνα σε συνθετικές μορφές και σε δοσολογία που μιμείται την καθημερινή ενδογενή παραγωγή των ορμονών.

Η χρήση τους στην αντιμετώπιση του συνδρόμου των πολυκυστικών ωοθηκών  έγκειται στο ότι αναστέλλουν τον ενδογενή μηχανισμό παραγωγής ορμονών, την ορμονική διέγερση των ωοθηκών και την ωορρηξία. Κατά συνέπεια, οδηγούν στην ομαλοποίηση της περιόδου και στη μείωση των παραγόμενων ανδρογόνων με  αποτέλεσμα την  αντιμετώπιση της ακμής, της τριχοφυίας, της τριχόπτωσης και της λιπαρότητας του δέρματος.

Τα αντισυλληπτικά νεότερης γενιάς δεν προκαλούν αύξηση του σωματικού βάρους, ενώ πρέπει να τονιστεί ότι η χρήση τους απευθύνεται μόνο σε γυναίκες που δεν επιθυμούν τεκνοποίηση τη δεδομένη χρονική περίοδο. Επιπλέον, τα αντισυλληπτικά δισκία δεν χορηγούνται σε γυναίκες υψηλού κινδύνου για την εμφάνιση ηπατικής, καρδιαγγειακής ή εγκεφαλικής νόσου.

• Μετφορμίνη

Η μετφορμίνη ανήκει στην κατηγορία των διγουανίδων, φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία του σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ. Η χορήγησή της στις ασθενείς με  PCOS έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνει την ευαισθησία  στην ινσουλίνη, μειώνοντας τα επίπεδά της στην περιφέρεια και συντελεί στην μείωση των κυκλοφορούντων ανδρογόνων με βελτίωση της ωοθυλακιορρηξίας και της περιόδου.  Επιπρόσθετα, συμβάλει στην μείωση της ανεπιθύμητης τριχοφυΐας, στην επιτάχυνση της απώλειας βάρους και στη μείωση της χοληστερόλης.

Η μετφορμίνη χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με την άσκηση και τη διατροφή και βελτιώνει την ανοχή στην γλυκόζη. Οι συχνότερες παρενέργειές της αφορούν το γαστρεντερικό σύστημα (διάρροια, ναυτία, έμετοι, φουσκώματα, ανορεξία) και μπορούν να αποφευχθούν με έναρξη της αγωγής σε μικρή δόση και σταδιακή αύξηση.

• Διάτρηση ωοθηκών (ovarian drilling)

Η διάτρηση των ωοθηκών έγκειται στην λαπαροσκοπική παρακέντηση με L.A.S.E.R. ή με διαθερμία των ωοθυλακίων της ωοθήκης αποσκοπώντας στη μείωση του αριθμού τους, στη μείωση των επιπέδων των ανδρογόνων και στη βελτίωση της ωορρηξίας. Επιλέγεται, ως μέθοδος δεύτερης γραμμής, στις γυναίκες  με PCOS που δεν ανταποκρίνονται στη φαρμακευτική αγωγή, με γνώμονα ότι τα αποτελέσματα είναι παροδικά για μερικούς μόνο μήνες.  Επιπλέον, δεν εμφανίζει κάποια βελτίωση στα θέματα της ανεπιθύμητης τριχοφυΐας ή τριχόπτωσης. Μερικές φορές η γονιμότητα μετά από την διάτρηση των ωοθηκών μπορεί να είναι προσωρινή και απαιτείται συμπληρωματική θεραπεία με κλομιφαίνη ή γοναδοτροπίνες.

• Αντιανδρογόνα

Η χορήγηση αντιανδρογόνων γίνεται στα πλαίσια αντιμετώπισης της ανεπιθύμητης τριχοφυΐας και της ακμής. Ωστόσο, καθώς τα φάρμακα αυτά έχουν τερατογόνο δράση στο έμβρυο, η χρήση τους γίνεται πάντα μαζί με αντισυλληπτικά.

• Ωοθηκική διέγερση στα πλαίσια υποβοηθούμενης αναπαραγωγής

Οι γυναίκες με PCOS εμφανίζουν αυξημένα ποσοστά  υπογονιμότητας λόγω των ανωοθυλακιορηκτικών κύκλων ή λόγω της αστάθειας/απουσίας κύκλου. Παρόλα αυτά, διάφορες θεραπείες που στοχεύουν στη διέγερση των ωοθηκών και την ωορρηξία, μπορούν να βοηθήσουν την γυναίκα να μείνει έγκυος. Σύμφωνα, όμως, με την Αμερικάνικη & Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ανθρώπινης Αναπαραγωγής,  πριν από κάθε παρέμβαση, θα πρέπει να τονίζεται η αλλαγή του τρόπου ζωής και ειδικά η απώλεια βάρους, η τακτική σωματική άσκηση, η διακοπή του καπνίσματος και της κατανάλωσης αλκοόλ. Οι επιλογές της θεραπευτικής  προσέγγισης κατά σειρά προτίμησης είναι οι εξής :

1. Κιτρική κλομιφαίνη

Αποτελεί το φάρμακο πρώτης εκλογής, με τα ποσοστά επιτυχούς κύησης στους 6 μήνες θεραπείας να ανέρχονται στο 20-40%. Μπορεί να συνδυαστεί με πρωτύτερη λήψη αντισυλληπτικών.

2. Κιτρική κλομιφαίνη και μετφορμίνη

Ο συνδυασμός των δύο φαρμάκων αυξάνει τα ποσοστά επιτυχούς κύησης, ιδιαίτερα σε παχύσαρκες γυναίκες με PCOS.

3. Γοναδοτροπίνες

Χρησιμοποιούνται επί αποτυχίας της πρόκλησης ωοθυλακιορρηξίας με κιτρική κλομιφαίνη. Η θεραπεία με χαμηλές δόσεις προσφέρει υψηλό ποσοστό ωοθυλακιορρηξίας με χαμηλό κίνδυνο υπερδιέγερσης των ωοθηκών.

• Αισθητικές παρεμβάσεις

Η αυξημένη τριχοφυΐα μπορεί να αντιμετωπιστεί με διάφορες αισθητικές μεθόδους όπως το κερί, το ξύρισμα, η εκρίζωση, κρέμες, η ηλεκτρόλυση και το L.A.S.E.R. Δεν υπάρχει απόδειξη ότι το ξύρισμα αυξάνει την πυκνότητα και το μέγεθος των θυλάκων των τριχών.  Η εκρίζωση θέλει προσοχή για την αποφυγή θυλακίτιδας, δυσχρωμιών και ουλών. Το L.A.S.E.R. είναι περισσότερο μελετημένο από την ηλεκτρόλυση για την χρήση του ως θεραπεία πρώτης γραμμής για την υπερτρίχωση σε γυναίκες με PCOS. Οποιαδήποτε, όμως, κι αν είναι η μέθοδος αποτρίχωσης, εάν αυτή δεν συνδυαστεί με ταυτόχρονη θεραπεία καταστολής των επιπέδων των ανδρογόνων, θα αποτύχει μελλοντικά με επανεμφάνιση της  υπερτρίχωσης  σε σύντομο χρονικό διάστημα.