Μητρικός θηλασμός

Ο μητρικός θηλασμός είναι ένα θεμελιώδες δικαίωμα για κάθε νεογνό και κάθε μητέρα και αποτελεί τη κατάληξη όλων εκείνων των φυσιολογικών μεταβολών του μαστού που ξεκινούν ήδη από την αρχή της εγκυμοσύνης.

Η προετοιμασία του στήθους για τον επερχόμενο θηλασμό συμβαίνει ήδη από τις πρώτες εβδομάδες της κύησης, όπου το στήθος αυξάνει σταδιακά το μέγεθος και την αιμάτωσή του και εμφανίζει πολυάριθμες διογκωμένες φλέβες. Η επίδραση των ορμονών του πλακούντα (οιστρογόνα και προγεστερόνη) αναστέλλουν τη παραγωγή του γάλακτος κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, εντούτοις σε ορισμένες γυναίκες μπορεί να παρατηρηθεί αυτόματη έκκριση υγρών από τη θηλή (πύαρ).   Αμέσως μετά τον τοκετό και την έξοδο του πλακούντα απελευθερώνονται από την υπόφυση του εγκεφάλου οι ορμόνες προλακτίνη και οξυτοκίνη οι οποίες είναι υπεύθυνες για τη παραγωγή και απελευθέρωση του γάλακτος από τον μαστό. Το έναυσμα, όμως, για την έναρξη της παραγωγής του γάλακτος είναι η άσκηση αρνητικής πίεσης (ρούφηγμα) στη θηλή από το μωρό.

Βασικές αρχές και θέσεις θηλασμού

Ο θηλασμός αποτελεί αντανακλαστική κίνηση του μωρού κάθε φορά που αυτό έρχεται σε επαφή με το στήθος. Αυτό δεν ισχύει όμως και για τη μητέρα, η οποία θα πρέπει να εκπαιδευτεί νωρίτερα σχετικά με τον τρόπο και  τις σωστές θέσεις θηλασμού.

Η θέση του θηλασμού μπορεί να  προβληματίσει τις νέες μητέρες, και ιδίως αυτές που δεν έχουν προηγούμενη εμπειρία θηλασμού στο οικογενειακό τους περιβάλλον. Αν και η διαδικασία του θηλασμού δεν διέπεται γενικά από αυστηρούς κανόνες, εντούτοις η υιοθέτηση ορισμένων θέσεων και στάσεων μπορεί να διευκολύνει τη διαδικασία προσφέροντας βέλτιστα αποτελέσματα.

Η έναρξη του θηλασμού θα πρέπει ιδανικά να είναι άμεση ακόμη και αμέσως μετά τον τοκετό. Πριν το θηλασμό, οι θηλές πρέπει να πλένονται μόνο με λίγο νερό. Αποφεύγεται η χρήση σαπουνιού ή οινοπνεύματος στο στήθος ώστε να μην αφυδατωθεί η θηλή. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαπούνι και νερό  μια φορά την ημέρα κατά τη διάρκεια του καθημερινού μπάνιου. Οι θηλές θα πρέπει να διατηρούνται καθαρές και στεγνές. Ιδανικά, οι θηλές δεν θα πρέπει να ξεπλένονται μετά τον θηλασμό, καθώς το γάλα έχει απολυμαντική δράση, ενώ επιπλέον τα ένζυμα από το σάλιο του μωρού επιταχύνουν την επούλωση πιθανών πληγών. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί κρέμα λανολίνης που συχνά προσφέρει ανακούφιση.

Το βρέφος μπορεί να θηλάσει όταν έχει μόλις ξυπνήσει ή όταν κοιμάται ελαφρά. Στις περιπτώσεις όπου κλαίει έντονα, θα πρέπει η μητέρα πρώτα να το ησυχάσει και μετά  να το τοποθετήσει στον μαστό. Ιδίως κατά τις πρώτες ημέρες, τα γεύματα του μωρού μπορεί να είναι ακατάστατα προβληματίζοντας τη μητέρα. Κάτι τέτοιο μοιάζει φυσιολογικό και συνιστάται η τοποθέτηση του βρέφους στο μαστό όσες φορές αυτό κλαίει ή το επιθυμεί.

Η απομάκρυνση του μωρού από το στήθος πρέπει να γίνεται, τοποθετώντας τον δείκτη του χεριού σας στο στόμα του νεογνού και όχι τραβώντας το μωρό από το στήθος καθώς αυτό μπορεί να τραυματίσει τις θηλές. Ο θηλασμός δεν θα πρέπει να διακόπτεται σε περίπτωση τραυματισμού της θηλής. Συνήθως, τραυματισμένες θηλές ή πόνος κατά τη διάρκεια του θηλασμού, σημαίνει λανθασμένη τεχνική. Σε αυτή τη περίπτωση αρκεί να τοποθετηθεί εκ νέου το μωρό στο στήθος έως ότου εξασφαλιστεί μια σωστότερη θέση και στάση. Στις περιπτώσεις αιμορραγίας από τη θηλή, μπορεί να γίνει διακοπή 1 – 2 θηλασμών, σε συνεννόηση πάντα με τον παιδίατρο.

Σε περίπτωση πυρετού από αποδεδειγμένη ίωση (συνάχι), ο θηλασμός δεν διακόπτεται, αλλά συνιστάται η χρήση μάσκας από τη μητέρα κατά τη διάρκειά του. Η υπερφόρτωση του μαστού και  η άσηπτη μαστίτιδα με ελαφρύ πυρετό (γαλακτοφορίτιδα) δεν αποτελούν αιτία διακοπής του θηλασμού, ιδιαίτερη όμως προσοχή απαιτεί η περίπτωση της φλεγμονώδους μαστίτιδας. Στη περίπτωση υπερφόρτωσης των μαστών (ιδιαίτερα τις πρώτες ημέρες) θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν ήπιες μαλάξεις  στο μαστό πριν την έναρξη του θηλασμού αλλά και  μετά το πέρας του  με σκοπό την αφαίρεση  του γάλακτος που έχει παραμείνει στο στήθος. Τέλος, συνιστάται η χρήση ειδικών σουτιέν κατά την περίοδο του θηλασμού, το οποίο συγκρατεί το στήθος  χωρίς να το πιέζει.

Θα πρέπει να εξασφαλιστεί μια σωστή και αναπαυτική θέση θηλασμού. Η αναζήτηση της θέσης αν και αποτελεί καθαρά προσωπική επιλογή, εντούτοις προϋποθέτει μια αναπαυτική θέση, με σωστή υποστήριξη της πλάτης της μητέρας και του αυχένα του μωρού. Το κεφάλι του μωρού θα πρέπει να κατευθύνεται υποβασταζόμενο από τον αυχένα προς τον μαστό και όχι το αντίθετο. Η δερματική επαφή πρέπει να είναι άμεση με το σώμα του μωρού να είναι γυρισμένο προς το σώμα της μητέρας ενώ ο κορμός, ο αυχένας και το κεφάλι του μωρού να βρίσκονται σε ευθεία θέση.   Η μητέρα θα πρέπει να υποστηρίζει τον μαστό της με τον αντίχειρα στο πάνω μέρος του μαστού και με τα τέσσερα δάκτυλα στο κάτω μέρος μακριά από την θηλαία άλω  ελέγχοντας ότι το μωρό έχει πιάσει σωστά τη θηλή.

Οι συνήθεις θέσεις θηλασμού είναι :

  • Θέση λίκνου ή αγκαλιάς ή κλασική θέση θηλασμού (Cradle hold)

Είναι η συνηθέστερη θέση, όπου η μητέρα τοποθετεί το μωρό στην αγκαλιά της στηρίζοντας το κεφάλι του στον αγκώνα της και το κορμί του στον βραχίονα. Με το άλλο χέρι κρατάει τον μαστό τοποθετώντας τον αντίχειρα στο πάνω μέρος και τα 4 δάκτυλα στο κάτω μέρος μακριά από τη θηλαία άλω.

  • Θέση αντίστροφης αγκαλιάς (Cross Cradle hold)

Η μητέρα συγκρατεί το σώμα του μωρού κατά μήκος του βραχίονά της, ενώ με τη παλάμη στηρίζει τον αυχένα και το κεφάλι του μωρού κατευθύνοντάς το προς τη θηλή.  Προτείνεται στις περιπτώσεις μικρών και πρόωρων βρεφών.

  • Θέση Rugby ή πλαϊνή θέση

Η μητέρα βρίσκεται ξαπλωμένη στο πλάι με το μωρό γυρισμένο κι αυτό στο πλάι κάτω από το βραχίονα της. Προτείνεται στις περιπτώσεις γυναικών που γέννησαν με καισαρική τομή ή που έχουν μεγάλους μαστούς.

  • Θέση με το μωρό ξαπλωμένο σε πρήνη θέση πάνω στη μητέρα

Η μητέρα είναι ξαπλωμένη ύπτια με το μωρό σε πρήνη θέση πάνω της με τη  κοιλιά του να ακουμπά στο στομάχι της. Προτείνεται για τις πρώτες ημέρες, όπου οι μητέρες δυσκολεύονται να καθίσουν σε πιο όρθια θέση, σε μωρά με μικρή γνάθο ή σε  μωρά που δεν βγάζουν τη γλώσσα για να θηλάσουν.

  • Αυστραλιανή θέση

Η μητέρα κάθεται αναπαυτικά και τοποθετεί το μωρό όρθιο μπροστά της. Προτείνεται για μωρά/παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας και είναι ιδανική για μωρά/παιδιά με ωτίτιδα ή καταρροή καθώς και στις περιπτώσεις μικρής κάτω γνάθου, σχιστίας υπερώας ή χείλους.

Πλεονεκτήματα θηλασμού

Αν και ο θηλασμός αποτελεί καθαρά προσωπική επιλογή για τη κάθε γυναίκα, εντούτοις η σωστή πληροφόρηση πάνω στα εξαιρετικής σημασίας πλεονεκτήματά του έναντι της τεχνητής διατροφής μπορεί και πρέπει να συμβάλλει στην υιοθέτησή του από όλες τις γυναίκες. Πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, όλες οι γυναίκες μπορούν και θα πρέπει να θηλάσουν το μωρό τους.

Τα οφέλη του θηλασμού έναντι της τεχνητής διατροφής αφορούν τόσο το βρέφος όσο και την ίδια τη μητέρα, ενώ παρουσιάζουν τόσο βραχυπρόθεσμο όσο και μακροπρόθεσμο χαρακτήρα.

Οφέλη για το βρέφος

  • Το μητρικό γάλα περιέχει λιπαρά οξέα απαραίτητα για την καλύτερη ανάπτυξη του εγκεφάλου και συμβάλει στην αύξηση του δείκτη νοημοσύνης των παιδιών που θηλάζουν.
  • Το μητρικό γάλα περιέχει στη σωστή αναλογία θερμίδες, πρωτεΐνες, βιταμίνες, υδατάνθρακες και άλλα διατροφικά στοιχεία που απαιτούνται από το βρέφος στους πρώτους 6  μήνες της ζωής του καθώς και όλη τη ποσότητα του νερού που χρειάζεται. Η βιωσιμότητα του πρόωρου νεογέννητου εξαρτάται πολλές φορές από τη χορήγηση μητρικού γάλακτος.
  • Το μητρικό γάλα είναι ελεύθερο μικροβίων.
  • Τα ένζυμα του μητρικού γάλακτος διευκολύνουν τη πέψη και την απορρόφηση θρεπτικών ουσιών. Επιπλέον και σε αντίθεση με το αγελαδινό γάλα, εμπεριέχει τον παράγοντα bifidus ο οποίος συμβάλει στην ανάπτυξη  του λακτοβάκκιλου και της φυσιολογικής χλωρίδας του εντέρου που προστατεύει το νεογέννητο από παθογόνους οργανισμούς.
  • Το μητρικό γάλα ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα των βρεφών καθώς παρέχει πλήθος αντισωμάτων που προστατεύουν το βρέφος από πλήθος μικροβίων και ιών, κυρίως του γαστρεντερικού και αναπνευστικού συστήματος.
  • Το μητρικό γάλα περιέχει την λακταλβουμίνη η οποία μπορεί να εμποδίσει την ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων.
  • Εμφανίζει μικρότερη πιθανότητα για αλλεργία έναντι του αγελαδινού.
  • Προφυλάσσει από τη μελλοντική εμφάνιση παχυσαρκίας και στεφανιαίας νόσου.
  • Είναι πάντα στη κατάλληλη θερμοκρασία και δεν χρειάζεται προετοιμασία.
  • Εμπεριέχει μια ορμόνη, την καλεομορφίνη, η οποία ηρεμεί το βρέφος μετά τον θηλασμό βοηθώντας το να κοιμηθεί.
  • Συμβάλλει στη διαμόρφωση μιας στενής σωματικής και ψυχικής επαφής του βρέφους με τη μητέρα. Η άμεση οπτική και δερματική επαφή, η μυρωδιά και το άκουσμα των κτύπων της καρδιάς της μητέρας βοηθούν το μωρό να νιώθει ασφάλεια και ηρεμία.
  • Συμβάλλει στην ορθότερη διαμόρφωση της μετέπειτα συμπεριφοράς του παιδιού προωθώντας τη μάθηση και τη προσαρμοστικότητα.

Οφέλη για τη μητέρα

  • Ο θηλασμός συμβάλει στη παλινδρόμηση της μήτρας μετά τον τοκετό και την επάνοδο στο φυσιολογικό της μέγεθος.
  • Ο αποκλειστικός θηλασμός αποτελεί φυσική μέθοδο αντισύλληψης (κυρίως στους πρώτους 6 μήνες) καθώς αναστέλλει την ωορρηξία.
  • Συμβάλει στην γρήγορη απώλεια των περιττών κιλών της εγκυμοσύνης.
  • Το μητρικό γάλα είναι άμεσα προσβάσιμο οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας και της νύχτας χωρίς ανάγκη για προετοιμασία.
  • Συμβάλει στην ψυχική ηρεμία της μητέρας μέσω της έκκρισης ωκυτοκίνης κατά τη διάρκειά του.
  • Συμβάλει στην άμεση ανάπτυξη στενής σωματικής και ψυχικής επαφής με το μωρό.
  • Μακροπρόθεσμα, προφυλάσσει από την ανάπτυξη καρκίνου της μήτρας, του μαστού και του ενδομήτριου, ενώ νεότερες έρευνες αναφέρουν ότι μειώνει πιθανώς τον κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη τύπου ΙΙ και οστεοπόρωσης.

Περιπτώσεις όπου δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί ή δεν συνιστάται ο θηλασμός

Παρόλη τη καθολική σημασία του θηλασμού, υπάρχουν ορισμένες περιπτώσεις όπου είτε δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε θα πρέπει να διακοπεί προσωρινά ή μόνιμα. Διακρίνονται οι εξής :

  • Πολύ πρόωρα νεογνά, όπου δεν εμφανίζουν ικανοποιητικές θηλαστικές κινήσεις ή η δυνατότητα κατάποσης είναι μειωμένη.
  • Λήψη φαρμάκων ή χημειοθεραπείας.
  • Ενεργή ηπατίτιδα ή AIDS.
  • Εισέχουσες θηλές, όπου το βρέφος δεν μπορεί να συλλάβει τη θηλή και απαιτούν ειδική εκπαίδευση.
  • Επεισόδια φλεγμονώδους μαστίτιδας με προσωρινή διακοπή του θηλασμού σε συνεννόηση με τον παιδίατρο.

Μέχρι πότε πρέπει να συνεχίζεται ο θηλασμός

Ο μητρικός θηλασμός θα πρέπει ιδανικά να ξεκινά μέσα στα πρώτα 30 λεπτά  μετά τον τοκετό και να συνεχίζεται αποκλειστικά κατά τους πρώτους έξι μήνες της  ζωής του βρέφους. Με τον όρο αποκλειστικός μητρικός θηλασμός, εννοείται η σίτιση του βρέφους  μόνο με μητρικό γάλα για τους πρώτους έξι μήνες της ζωής του χωρίς τη χορήγηση άλλης διατροφής  ή νερού.

Μετά το πέρας του πρώτου εξαμήνου, η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (WHO), συνιστά ότι ο μητρικός θηλασμός θα πρέπει να συνεχίζεται με παράλληλη χορήγηση κατάλληλων συμπληρωματικών τροφών για δύο ή περισσότερα χρόνια.